Gazety informacyjne pojawiły się w /Warszawie w XVIII wieku, stosunkowo wcześnie. Od 1729 r. wydawane były przez pijarów „Nowiny Polskie” szybko przemianowane na „Kurier Polski”, a od 1736 r. także jezuici włączyli się do wydawania pras. Jednakże najistotniejsza rolę upowszechnianiu idei oświeceniowych odegrały tzw. czasopisma uczone i moralno – obyczajowe, dla których wzorem były lipskie „Acta Eruditorum” [1682-1776] czy angielski Spektator [1711-1714]. W Polsce redagował je Saksończyk, lekarz i erudyta przybyły z Lipska, uczeń Wolffa, Wawrzyniec Mitzler de Kolof. Najpierw po niemiecku „Warschauer Bibliothek” [1753 – 1755], następnie po łacinie ”Acta Litteraria”[1755 – 1756], jego rodak Chrystian Gottlieb Friese wydawał w Warszawie po francusku „Journal litteraire de Pologne” [1753-57]. Miały one na słynnych w Europie lipskich targach książki promować polską literaturę i kulturę, dlatego tez wydawano je w językach obcych. W latach 1758-61 i 1766-67 wydawał Mitzler pierwsze Polsce czasopismo „półuczone” – miesięcznik w języku polskim „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone, albo Magazyn Wszystkich Nauk do Szczęśliwego Życia Ludzkiego Potrzebnych”, w których zamieszczał użyteczne informacje i zgodnie z mieszczańską etyką głosił kult pracy. W roku 1763 ukazywał się z inicjatywy Adama Kazimierza Czartoryskiego prawdopodobnie tez jego autorstwa „Monitor” tzw. mały w odróżnieniu od stanisławowskiego periodyku noszącego ta sama nazwę. Odnaleziono dotąd 7 jednokartkowych numerów. Były one adresowane do szlachty, podejmowały krytykę wad sarmackich, głosiły hasła oświeceniowe kształciły się w nich nowoczesne formy publicystyczne adaptowane lub przełożone z angielskiego jak esej, artykuł, felieton, reportaż itp.
Za pierwsze dzieło publicystyki politycznej zwykło się uważać Głos wolny wolność ubezpieczający Stanisława Leszczyńskiego, Leszczyńskiego fikcyjną datą druku 1733 [w rzeczywistości zapewne 1743], stanowiący program wyborczy króla [ostatnie badania kwestionują jego autorstwo]. Mimo akceptacji republikańskich zasad systemu demokracji szlacheckiej poddał ten system druzgocącej krytyce, przy czym ostro zostało zaatakowane niewolnictwo chłopów. Miał on jednak charakter utopijny – pozostawiał bowiem nietknięte liberum veto. Innym traktatem tkwiącym w staropolskich schematach jest Stefana Garczyńskiego Anatomia Rzeczypospolitej Polskiej, synom Ojczyzny ku przestrodze i poprawie tego, co z kluby wypadło [1750]. Za najwybitniejsze dzieło publicystyczne wczesnego oświecenia należy uznać traktat Stanisława Konarskiego „O skutecznym rad sposobie, albo o utrzymaniu ordynaryjnych sejmów” [1760 – 1763]. Konarski pierwszy zaatakował liberum veto, zgłosił rozbudowany projekt reorganizacji sejmu, oparty na zasadzie większości głosów, sformułował koncepcję stałego rządu, powołania Rady Nieustającej. Rozprawia się za pomocą twierdzeń bliskich deizmowi z teologiczna interpretacją losów narodu typową dla kultury sarmatyzmu z poglądami o wyjątkowej Opatrzności Bożej czuwającej nad narodem szlacheckim e Polsce. Liczne apostrofy do czytelnika przytaczane anegdoty ożywiają tok narracji. Jest dzieło Konarskiego najdoskonalsza wówczas próba unowocześnienia prozy polskiej przez synchronizację nowego sposobu myślenia i wysławiania się.
Powieść europejska narodziła się w pierwszej poł. XVIII w. przede wszystkim w Anglii i Francji w opozycji do późnobarokowego romansu., wkrótce tez nazwana epopeją świata nowożytnego zyskała rangę czołowego gatunku epickiego który wyrażał awans literacki nowego bohatera. Romansowemu zmyśleniu nieprawdopodobieństwu opisywanych zdarzeń przeciwstawiali autorzy nowej powieści „historie prawdziwe”, stylizowane na autentyczne. W poszukiwaniach formalnych zwrot do autentyku wyraził się sięganiem do źródeł pozaliterackich należących dotąd do literatury tzw. stosowanej, jak list diariusz, pamiętnik, opis podróży. Powstały różne typy powieści: satyryczno – obyczajowa, np. Przypadki Idziego Blasa Lesage’a [1724-35], Feldinga Historia życia Toma Jonesa[1749],fantastyczno – filozoficzne np., Podróże Guliwera Swifta [1726], utopie połączone nieraz z robinsonadą np., Daniel Defoe Przypadki Robinsona Cruzoe [1719] oraz listowne powieści psychologiczne np., Pamela Richardsona [1740-41] czy Nowa Heloiza Rousseau [1761].
W Polsce czasów saskich modne były jeszcze historie rycerskie, barokowe i późnobarokowe romanse awanturniczo – miłosne jak np., Fabuła o książęciu Adolfie [1752] Drużbackiej. Już w roku 1726 ukazały się pierwsze przekłady wierszem formy prekursorskiej wobec powieści oświeceniowej – romansu pedagogicznego. W 1755 r. wydano przełożona na polski powieść Chrystiana Gellerta Przypadki szwedzkiej Hrabiny G*** stanowiącą ogniwo pośrednie między barokowym romansem a sentymentalną powieścią oświeceniową. Kolejna próba był romans w listach z roku 1746 Aleksandra Pawła Zatorskiego pomyślany jako dodatek do podręcznika savoir – vivre’u kawalera czasów saskich. Technika utworu przypomina Pamelę Richardsona.